Yale Üniversitesinden immünolog Dr. Esen Şefik: “Aşı seviyesinin düşük olduğu yerlerde maske takmamak vaka sayılarında ciddi bir artışa sebep olabilir”

Önlemler gevşetilse de koronavirüs salgını iki yılı aşkın süredir etkisini sürdürüyor. Yale Üniversitesinden immünolog Dr. Esen Şefik ile Omicron varyantını, yeni varyant riskini ve sürdürdüğü bilimsel çalışmaları konuştuk.

Bir süre önce koronavirüsü bağışıklık sistemi insan köklü olan farelerde modellediniz ve hastalığın mekanizmalarını incelediniz. Karşınıza çıkan sonuçlar neler?

Normal laboratuvar fareleri SARS-CoV-2 virüsüyle enfekte olmuyor. Bunun nedeni virüsün hücre içine girerken kullandığı reseptörün farklı olmasından kaynaklanıyor ama bu engel aşıldığında bile farelerdeki  koronavirüsü akut, yani yüzde 90 nüfusta görüldüğü gibi kısa dönemde ciddileşmeden iyileşiyor. Biz bunun nedeninin bağışıklık sistemi olduğunu düşünüyorduk. Bunun için bağışıklık sistemi insan olan fareleri hasta ettik. Fare bağışıklık sistemi olan farelere nazaran insan bağışıklık sistemi olan fareler gerçekten ağır ve kronik hasta oldular. Bu farelerin T, B hücreleri, makrofajlar monositleri insan. Aynen ağır koronavirüsü geçiren hastalarda olduğu gibi bu koronavirüsü merkezinde makrofaj denilen hücreleri tespit ettik. Farelerdeki hastalık aynen insanlarda olduğu gibi bağışıklık sistemini bastıran steroid tipli ilaçlar tarafından kontrol edilebiliyor ama zamanlama çok önemli. Çok erken bastırılan bağışıklık sistemi ölümcül olabiliyor. Bu çalışmalar bize virüse karşı savaşmada  gerekli olan aynı mekanizmaların hastalığın ileriki safhalarında patolojiye sebep olduğunu öğretti. Ve farklı tedavileri test etmek için çok etkili bir platform yarattı. Şimdi farklı tedavi ve müdahale yöntemleri deniyoruz.

Kronik koronavirüs (Long COVID) çok tedirgin edici, konu üzerine neler dersiniz? 

Gerçekten de öyle. Kronik koronavirüs, çok hafif geçirilen bir enfeksiyon sonrasında bile gözlemlenebiliyor. Ciddi ve kronik yorgunluk, nefes darlığı, odaklanma zorluğu, kas ağrıları, ateş, depresyon belirtilerden bazıları ve aylarca sürebiliyor. Süreçte aşılar büyük ölçüde koruma sağlıyor  ama henüz ne kadar etkili olduklarını tam olarak bilemiyoruz. Hatta Long COVID olan hastaların 1/3’i aşı olduktan sonra iyileştiler. Ama diğer 2/3’si için henüz etkili bir tedavi yok.

İki yıldır sizinle çokça söyleşi yapma şansımız oldu. Aşıların işe yaradığını çok defa tekrarladınız. Nasıl oldu da Omicron aşı sınır kalkanını delebildi? 

Aslında “aşı kalkanını deldi” demek yanlış. Aşılar yine ciddi hastalıklarda koruyor varyant Omicron da olsa. Ama semptomatik hasta sayısı arttı Omicron ile. Öncelikle Omicron çok bulaşıcı yani daha çok insan hasta oluyor. Sonra biriktirdiği mutasyonlardan bazıları tam da aşının hedef aldığı Spike proteininde. Spike virüsün insan hücrelerine girmekte kullandığı protein ve reseptörü önceden bahsettiğimiz insan hücrelerinde olan ACE2. Omicron daha çok canlı türünü de hasta ediyor. Bazı teoriler insandan farklı bir canlıya ve sonra tekrar insana atladığını öne sürüyor. Kısacası Omicron’un daha çok insanı ve canlıyı hasta etmek için yeterince zamanı vardı. Aşı seviyesinin dünya düzeyinde çok artması gerek. Yoksa Omicron gibi varyantlar daha çok karşımıza çıkacak.

Peki, Omicron ile enfekte olan biri tekrar bu varyant ile enfekte olabiliyor mu? 

Aşı olmuş biri için hayır. Özellikle tüm booster aşılarını olmuş biri Omicron olduktan sonra çok çeşitli ve kapsamlı bir bağışıklığa sahip oluyor. O yüzden aşınızı olduysanız ve Omicron geçirdiyseniz  çok güçlü bir bağışıklığınız var.

Nadir örnekler var deniliyordu, Omicron olduktan sonra tekrar hasta olanların durumu kronik koronavirüs mü?

Tabii ki her zaman nadir vakalar var ama aşı olanlar arasında bunlar çoğunlukla anekdotal ve veriler çok net değil. İlk enfeksiyondan sonraki 90 günlük süreçteki test sonuçları yanlış pozitif veriler sebebiyle güvenilir değil. Aşı olan popülasyonda nadir de olsa ilk varyanta karşı bağışıklık oluşmadıysa  ikinci Omicron’da da semptomatik olunabilir. Ama tekrar hatırlatmak gerek aşıların veya bağışıklık sisteminin amacı enfeksiyonu tamamen engellemekten ziyade ağır hastalığı engellemek, hastalığı kısaltmaktır.  

Aşı olmayan popülasyonda durum daha farklı ve tekrar hasta olmak kesinlikle mümkün.  Kronik koronavirüs kesinlikle mümkün olsa da etkin bir bağışıklık oluşturamamaktan da kaynaklanabilir. Aşı olmayan biri için her iki olasılık da masada. Koronavirüsün kendisinin aşı yardımı olmadan oluşturduğu bağışıklık çok da iyi değil. kişiler arasında çok değişken ve kalıcılığı sorgulanır. Ayrıca çok hafif geçirilen enfeksiyonların bağışıklık açısından ne kadar uyarıcı ve eğitici olduğu henüz bilinmiyor.

Pek çok yerde tedbirler kalktı, bu durum yeni varyant risklerini artırmıyor mu? 

Kesinlikle, tedbirlerin aşı seviyesi ve vaka sayısı düşünülerek kaldırılması gerek. Ben CT’de yaşıyorum ve popülasyonun yüzde 78’i aşılı. Yine de markette, tanımadığım, aşı seviyesini bilmediğim yerlerde maske takmaya devam ediyoruz ama bubble’ımızı büyüttük ve daha çok kişiyle (hepsi aşılı) görüşüyoruz.

Uzun süreçte okullarda öğrencileri Omicron’a karşı korumak mümkün olacak mı? 

Hem evet hem hayır. Aşı seviyesine ve özellikle yaşadığınız çevrenin duyarlılığınına bağlı. Aşı seviyesinin yüksek olduğu yerler zaten korunaklı. Omicron olsalar bile ağır geçirmeyecekler. Biz bile maalesef Omicron kaptık ama beklenenin aksine okuldan değil, yakın çevremizden. Okullarda vaka sayısı yüksekken bile maskeler yayılımı durdurdu ve biz okuldan kapmadık.  Bu ay itibariyle okullarda maske zorunluluğu kalktı ve vaka sayıları artacak.  Ama hala sosyal mesafe, hastayken evde kalmak gibi önlemler uygulamada. Bunun yanı sıra en azından bizim çevremizde çoğunluk aşılı. Havaların ısınması büyük bir avantaj olacak ama önümüzde bir ay daha soğuk, kuru havalar var. Benim dileğim maskeleri bir ay daha zorunlu kılmak olurdu. Aşı seviyesinin düşük olduğu yerlerde maalesef maske takmamak vaka sayılarında ciddi bir artışa sebep olabilir. Unutmamak gerek ki aşısız olmak çocuklarda da Long COVID riskini artırıyor.

Alınması gereken tedbirleri yeniden tekrarlamanızı isterim. 

En önemli tedbir aşı olmak. Yetişkinseniz ve ikinci dozunuzdan bu yana 6 ay geçtiyse üçüncü dozu olmak. Bunun yanı sıra maske, sosyal mesafe hala çok etkili. Hasta olduğunuzu düşünüyorsanız kalabalık ortamlardan kaçının, evde kalın. Unutmamak gerek ki aşılı bile olsanız başkasını hasta edebilirsiniz.Yale Üniversitesi’nden immünolog Dr. Esen Şefik: “Aşı seviyesinin düşük olduğu yerlerde maske takmamak vaka sayılarında ciddi bir artışa sebep olabilir”