“21. yüzyıl bir doğa kıyametine sahne olmaktadır”

31 Aralık 2010 yılbaşı gecesi, ABD Arkansas eyaletinin Beebe şehrinde gökten kuşların düşerek ölmesi şok etkisi yarattı. Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu bu paniğin yersiz olduğunu söyledi ama uyardı: “Her ne kadar Arkansas’taki kuş ölümleri kıyametin alameti değilse de, insanların doğayı yoketmesi, küresel ısınma ve diğer sebepler yüzünden 21. yüzyıl bir doğa kıyametine sahne olmaktadır.”

Her yıl doğal ve insandan kaynaklanan sebeplerden birçok toplu kuş ölüm vakası olsa da, 31 Aralık 2010 yılbaşı gecesi, ABD Arkansas eyaletinin Beebe şehrinde gökten kuşların düşerek ölmesi şok etkisi yarattı. Yeni yıl sabahı yerin ölü kuşlar ile kaplı olduğunu gören halk, hala panikte. Bu toplu kuş ölüm vakasına bilimsel verileri dikkate almadan gereksiz yere doğaüstü sebepler aranıyor.

Hemen, ABD Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve KuzeyDoğa Derneği Başkanı olan ornitolog (kuş bilimci), ekolog ve doğa koruma bilimci Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu’na ulaştım ve bu paniğin yersiz olduğunu öğrendim. Dr. Şekercioğlu, “Toplu kuş ölümleri sıkça yaşanır, çeşitli sebebleri vardır ve araştırma gerekir” dedi ve ekledi: “Bu sefer basın konuya odaklandığı için, sanki ilk kez oluyormuş gibi bir izlenim yaratılmış ve insanlar korkuya sevkedilmiştir.”

ABD’de yaşanan toplu kuş ölümlerinin nedenini sordum. Dr. Şekercioğlu şu açıklamayı yaptı:
“Toplu kuş ölümleri maalesef sürekli yaşanan olaylardır ve paniğe kapılacak bir durum yoktur. Son olaylarda dünya medyasının yoğun ilgisi, bu olayların sanki ilk kez olduğu gibi bir izlenim yaratmış ve korkuya yol açmıştır. Ama ABD’de sadece 2010 yılında bilinen 124 toplu kuş ölümü vakasında en az 34,520 kuş ölmüştür. Yani en ortalama her 3 günde bir kuş toplu ölüm vakası yaşanmıştır ve toplu yaban hayatı ölümlerinin çoğunu kuşlar oluşturmaktadır. En son olayda öldüğü tespit edilen yaklaşık 5000 kuş, ABD Ulusal Yaban Hayatı Sağlığı Merkezi kayıtlarına göre 2010 yılında ölen kuşların sadece yüzde 14’ünü (yedide birini) oluşturmaktadır.”

O gece yaklaşık 5000 kırmızı kanatlı karakuş ve bir miktar sığırcık ölmüş. Kırmızı kanatlı karakuşlar sığırcıklar gibi büyük sürüler halinde yaşıyorlar ve uyuyorlarmış. 20 milyon bireye varan sürüler tespit edilmiş ve ABD nüfusu 100 ila 200 milyon kuştan oluşuyormuş. Bu kuşların gece görme yetenekleri yokmuş ve narin yapılı bu kuşlar paniğe kapıldıklarında saatte 40 kilometre hızla uçup cisimlere çarparak ölebiliyorlarmış.

Dr. Şekercioğlu, kuşlarda böcek ilacına rastlanmadığını kuşların göğüslerinde çarpma travması ve kanama belirtileri tespit edildiğini, kanatlarının ön kısımlarında kırıklar görüldüğünü söyledi.
Yılbaşı gecesi ölen kuşların saat 22 sıralarında gece uyudukları ağaca yakın fırlatılan 10 ila 12 profesyonel ebatta havai fişekten korktuğu, toplu halde panik içinde uçarak karanlıkta binalara, tellere ve diğer cisimlere çarparak öldüğü düşünülüyormuş.

Çarpma tramvası dışında toplu ölümler hangi sebeplerden olabiliyor?

Maalesef dünyada her sene yüzlercesi yaşanan toplu kuş ölümleri, açlık, böcek ilaçları, zehirleme, aşırı soğuk, dolu, fırtınalar, yıldırım, diğer kötü hava şartları, hastalık, elektrik telleri-bina-rüzgar türbünü-kulelere çarpma ve hatta bozulmuş meyveleri yiyerek alkol zehirlenmesinden ölme gibi birçok sebepten olabiliyor.

Dr. Şekercioğlu’ndan öğrendiğime göre, kuşlar detaylı otopsi ve araştırma için Madison, Wisconsin’deki ABD Ulusal Yaban Hayatı Sağlığı Merkezi ile Georgia Üniversitesi laboratuarlarında inceleniyormuş. İnceleme halen devam ettiğinden ve dosya kapanmadığından, ABD İçişleri Bakanlığı Yaban Hayatı Sağlığı Merkezi, sürekli güncellenen “Toplu Yaban Hayatı Ölümleri” web sayfasında ölümlerin sebebi bölümünde “Open” (Açık)” ifadesini kullanıyor: www.nwhc.usgs.gov

İlk başta tahmin edilen 3000 sayısı, eyalet yetkilileri tarafından şu an 5000 olarak güncellenmiş. Aynı sitede, yakın zamanda ABD’de gerçekleşmiş toplu yaban hayatı ölümleri de bir harita üzerinde, sebeplerine göre ayrı renklerle gösteriliyor: www.nwhc.usgs.gov

Dr. Şekercioğlu uyardı: “Dünya insan nüfusu bu sene 7 milyara ulaşacak. Ayrıca kişi başına düşen tüketim de sürekli artıyor. Bu yüzden doğada diğer canlılara giderek daha az yer kalıyor ve her sene yüzlerce yaban hayatı ölüm vakası yaşanıyor. Dünyadaki tüm omurgalı hayvan türlerinin beşte birinin soyu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya ve dünyadaki yaklaşık 10 bin kuş türünün yüzde 12’sinin de soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya. Her ne kadar Arkansas’taki kuş ölümleri kıyametin alameti değilse de, insanların doğayı yoketmesi, küresel ısınma ve diğer sebepler yüzünden 21. yüzyıl bir doğa kıyametine sahne olmaktadır.”

ABD’de tüm yaban hayatı toplu ölümleri araştırılıp arşivleniyor, peki Türkiye’de durum ne?

ABD’de bu konuda araştırma, ilgi, bilinç ve farkındalık var. Maalesef ülkemizde böyle bir merkez ve bu tip sistematik çalışmalar yok. Ama modern bir ülkede bunların olması şart. Özellikle de insan sağlığını etkileyecek H5N1 tipi kuş gribi gibi toplu ölüm sebeplerini hızlı bir şekilde tespit edebilmek ve spekülasyonla insanları gereksiz paniğe sevketmemek için, uzun vadeli ve sistematik yaban hayatı sağlığı çalışmalarının ABD’de olduğu gibi devlet tarafından desteklenmesi ve yürütülmesi gerekli.
KuzeyDoga Derneği Kuzeydoğu Anadolu’nun yaban hayatını sürekli ve düzenli olarak takip ediyor mesela ama maalesef ülkemizde bu tip uzun süreli, düzenli biyolojik çalışmalara devlet desteği verilmiyor ve Türkiye’de halen bir Yaban Hayatı Sağlığı Merkezi yok. Türkiye’de yaban hayatı sağlığı ve veterinerliğine olan merak ve desteğin artması ve Türkiye yaban hayatının gereken ilgiyi görmesi için çalışmalarımız devam ediyor. Ayrıntılı bilgiler www.kuzeydoga.org ve www.wildlife.vet.org sitelerimizdedir.

(Turkish Journal)